کد مطلب:30599 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:30

گنجینه پرسمان » اعتقادات

در خصوص مكتبهاي معتزله و اشاعره توضيح دهيد.

مكتب معتزله، يا اعتزال در پايان قرن اول و اوايل قرن دوم توسط واصل بن عطار (80 - 131) بنا نهاده شده. اساس تفكر اين مكتب در پنج اصل خلاصه ميشود:

1 - توحيد، يعني عدم تكثر ذات و صفات. معتزله توحيد ذاتي و صفاتي را قبول دارند؛ ولي توحيد افعالي را قبول ندارد.

2 - عدل، يعني خدا عادل است و ظالم نيست. هيچ فرقهاي از فرقههاي اسلامي منكر عدل خداوندي نيست، اختلاف در تفسير و توجيه مربوط به عدل الهي است. معتزله ميگويد: برخي از كارها ذاتا خوب است و برخي ذاتا بد. عدل ذاتا خوب است و به حكمعقل خداوند عادل است كه مكتب مخالف معتزله ميگويد: خوبي و بدي اشيا را عقل مستقلا نميتواند درك كند و نميتوان گفت كه به حكم عقل خدا عادل است.

3 - وعده و وعيد، يعني خداوند به بندگانش در صورت طاعت وعده بهشت داده است و در صورت معصيت وعيد(ترس) به جهنم، همانگونه وعده خداوندي تخلفناپذير است وعيدش هم چنين است. بنابر اين، مغفرت خداوندي بدون توبه مستلزم خلف به وعيد است و اين نادرست است خلف وعيد همانند خلف وعده قبيح و بر خدا محال است.

4 - منزلة بين المنزلتين، يعني فاسق (مرتكب گناه كبيره) نه مؤمن است (همان گونه كه مرجئه ميگويد) و نه كافر است (همان گونه كه خوارج ميگويند) بلكه از موقعيتي بين اين دو برخوردار است.

5 - امر به معروف و نهي از منكر ، يعني اولا راه شناخت معروف و منكر منحصر به شرع نيست؛ عقل نيز قادر است لااقل پارهاي از معروفها و منكرها را مستقلا بشناسد و ثانيا: مشروط به وجود امام نيست. وظيفه همه مسلمانان است. تنها بعضي مراتب آن بر عهده حكومت است.

اين پنج اصل مهمترين ويژگيها عقيدتي مكتب اعتزال است، به جهت رعايت اختصار از ذكر ديگر ويژگيهاي اين مكتب خودداري ميكنيم.(1)

مكتب اشعري: بنيانگذار اين مكتب ابوالحسن اشعري (260 - 330) است. قبل از زمان اشعري در برابر مكتب كلامي معتزله، مكتب خاصي وجود نداشت، ليكن ريشههاي فكري آن در قالب اهل حديث و اهل السنه تا حدودي مطرح بود. بعدا كه اشعري آمد مكتبي در برابر معتزله ارائه داد كه برخي از مهمترين شاخصههاي عقيدتياش چنين است:

1 - توحيد افعالي. بر خلاف معتزله كه قائل به توحيد صفاتي بود. اينها توحيد صفاتي را قبول ندارند و به جاي آن توحيد افعالي را قبول دارند.

2 - حسن و قبح شرعي، نه ذاتي، اينها ميگويند: عقل نميتواند مستقلا خوبي و بدي را درك كند.

3 - قدرت انسان بر فعل توأم با فعل است نه مقدم برآن.(بر خلاف نظر معتزله)

4 - فاسق مؤمن است. (بر خلاف نظر معتزله و خوارج)

5 - تكليف ما لا يطاق مانعي ندارد. (بر خلاف نظر معتزله)

6 - كذب و تخلف وعده بر خدا خدا جايز است. (بر خلاف نظر معتزله)

7 - افعال خدا براي غايت و غرضي نيست. (بر خلاف نظر معتزله). (2)



پي نوشتها:

1 - ر. ك: شهيد مطهري، مجموعه آثار، ج 3 ك ص 68 - 81.

2 - براي اطلاع بيشتر، ر. ك: شهيد مطهري ،مجموعه آثار، ج 3، ص 86 - 90.